کد مطلب:281 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:258
احکام مُساقات
اگر باغدار به این صورت قرارداد نماید كه درخت های میوه یا منافع آن را كه مال خود اوست و یا اختیار آن با اوست تا مدّت معیّنی به شخصی به عنوان باغبان واگذار كند تا پرورش نماید و آب دهد و پس از به دست آمدن محصول، باغبان سهم مشاعی بر طبق قرارداد از میوه آن بردارد، این معامله را «مُساقات» می گویند.
(مسأله 2503) در صورتی كه باغ دارای انواع درختان میوه باشد، می توان برای هر نوع، سهمیه ای مخصوص نوع خود قرارداد كرد.
(مسأله 2504) معامله مساقات در مورد درخت هایی مثل بید و چنار كه میوه نمی دهند صحیح نیست، ولی در مثل درخت «حَنا» كه از برگ آن استفاده می كنند یا درختی كه از گُل آن استفاده می كنند اشكال ندارد.
(مسأله 2505) در معامله مساقات لازم نیست صیغه بخوانند، بلكه اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار كند و كسی هم كه كار می كند به همین قصد تحویل بگیرد، معامله صحیح است.
(مسأله 2506) باغدار و كسی كه تربیت درختان را به عهده می گیرد، باید مكلّف و عاقل باشند و كسی آنها را مجبور نكرده باشد و نیز باید حاكم شرع آنان را از تصرّف در اموال خود منع نكرده باشد، امّا مساقات سفیه اگرچه حاكم شرع هم منع نكرده باشد نافذ نیست.
(مسأله 2507) مدّت مساقات باید معلوم باشد، و اگر اوّل آن را معیّن كنند و آخر آن را هنگامی قرار دهند كه میوه آن سال به دست می آید، صحیح است.
(مسأله 2508) باید سهم هر كدام از باغدار و باغبان به طور مشاع، مثل نصف یا ثلث محصول و مانند آن باشد، و اگر قرار بگذارند كه مثلاً صد كیلو گرم از میوه ها مال باغدار و
[417]
بقیّه مال كسی باشد كه كار می كند، معامله باطل است.
(مسأله 2509) باید قرارداد معامله مساقات را پیش از ظاهر شدن میوه منعقد نمایند; بنابر این اگر بعد از ظاهر شدن میوه و پیش از رسیدن آن قرارداد منعقد كنند، صحّت معامله خالی از اشكال نیست، هرچند برای زیاد شدن میوه یا برای سلامت آن كاری مانند آبیاری و سم پاشی انجام دهد.
(مسأله 2510) معامله مساقات در بوته خربزه و خیار و مانند اینها صحیح نیست.
(مسأله 2511) درختی كه از آب باران یا رطوبت زمین استفاده می كند و به آبیاری احتیاج ندارد، اگر به كارهای دیگر مانند بیل زدن و كود دادن محتاج باشد، معامله مساقات در آن صحیح است، ولی چنانچه آن كارها در زیاد شدن یا خوب شدن میوه اثری نداشته باشد، معامله مساقات اشكال دارد.
(مسأله 2512) مساقات عقد لازم است; بنابراین طرفین عقد مساقات با رضایت یكدیگر می توانند معامله را به هم بزنند، و نیز اگر در ضمن خواندن صیغه مساقات شرط كنند كه هر دو یا یكی از آنان حقّ به هم زدن معامله را داشته باشند، مطابق قراری كه گذاشته اند، به هم زدن معامله اشكال ندارد، بلكه اگر در ضمن عقد مساقات شرطی كنند و عملی نشود، كسی كه به نفع او شرط شده می تواند معامله را به هم بزند.
(مسأله 2513) كارهایی نظیر احداث راه آب، دیوار كشی و نصب موتور كه معمولاً در هر سال تكرار نمی شود، در صورتی كه در قرارداد شرط نشده باشد، به عهده مالك باغ می باشد و كارهایی نظیر اصلاح درختان، كندن علف های هرزه و آبیاری كه طبق معمول هر سال تكرار می شوند، در صورتی كه در قرارداد شرط نشده باشد، به عهده باغبان می باشد.
(مسأله 2514) اگر مالك بمیرد، معامله مساقات به هم نمی خورد و ورثه او به جای او هستند.
(مسأله 2515) اگر كسی كه پرورش درختان به او واگذار شده بمیرد، چنانچه در عقد شرط نكرده باشند كه خودش آنها را پرورش دهد و ظاهر كلامشان هم مباشرت آن شخص نباشد، ورثه اش به جای او هستند، و چنانچه خود ورثه عمل را انجام ندهند و اجیر هم نگیرند و اجبار آنان هم ممكن نباشد، حاكم شرع از مال میّت اجیر می گیرد و محصول را بین ورثه میّت و مالك قسمت می كند، و اگر شرط كرده باشند كه خود او
[418]
درختان را پرورش دهد، مساقات باطل می شود.
(مسأله 2516) از هنگامی كه محصول نمایان می شود، باغبان مالك سهمیه خود می گردد، بنابر این چنانچه بعد از آن و قبل از تقسیم بمیرد ـ حتّی اگر مساقات به دلیل شرط مباشرتِ خود عامل باطل شود ـ سهم وی به وارث او منتقل می شود.
(مسأله 2517) اگر شرط شود كه تمام حاصل برای مالك باشد، مساقات باطل است و میوه مال مالك می باشد و كسی كه كار می كند نمی تواند مطالبه اجرت نماید، ولی اگر باطل بودن مساقات به جهت دیگر باشد، مالك باید مزد آبیاری و كارهای دیگر را به مقدار معمول به كسی كه درختان را پرورش داده است بپردازد.
(مسأله 2518) در قرارداد مساقات مباشرت باغبان شرط نیست، بلكه باغبان می تواند برای كارهایی كه باید انجام دهد كارگر بگیرد و یا این كه كسی به طور رایگان به وی كمك نماید مگر این كه مباشرت باغبان در عقد مساقات شرط شده باشد.
(مسأله 2519) اگر زمینی را به دیگری واگذار كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل می آید مال هر دو باشد، این معامله كه آن را «مغارسه» می گویند باطل است، پس اگر درختان مال صاحب زمین بوده، بعد از پرورش هم مال اوست و باید مزد كسی را كه آنها را پرورش داده بدهد، و اگر مال كسی بوده كه آنها را تربیت كرده، بعد از تربیت هم مال اوست و می تواند آنها را بكند، ولی باید گودال هایی را كه به واسطه كندن درختان پیدا شده پر كند و اجاره زمین را از روزی كه درختان را كاشته به صاحب زمین بدهد، و مالك هم می تواند او را مجبور نماید كه درختان را بكند و اگر به واسطه كَندن درخت عیبی در آن پیدا شود، باید تفاوت قیمت آن را به صاحب درخت بدهد و نمی تواند او را مجبور كند با اجاره یا بدون اجاره درخت را در زمین باقی بگذارد.
(مسأله 2503) در صورتی كه باغ دارای انواع درختان میوه باشد، می توان برای هر نوع، سهمیه ای مخصوص نوع خود قرارداد كرد.
(مسأله 2504) معامله مساقات در مورد درخت هایی مثل بید و چنار كه میوه نمی دهند صحیح نیست، ولی در مثل درخت «حَنا» كه از برگ آن استفاده می كنند یا درختی كه از گُل آن استفاده می كنند اشكال ندارد.
(مسأله 2505) در معامله مساقات لازم نیست صیغه بخوانند، بلكه اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار كند و كسی هم كه كار می كند به همین قصد تحویل بگیرد، معامله صحیح است.
(مسأله 2506) باغدار و كسی كه تربیت درختان را به عهده می گیرد، باید مكلّف و عاقل باشند و كسی آنها را مجبور نكرده باشد و نیز باید حاكم شرع آنان را از تصرّف در اموال خود منع نكرده باشد، امّا مساقات سفیه اگرچه حاكم شرع هم منع نكرده باشد نافذ نیست.
(مسأله 2507) مدّت مساقات باید معلوم باشد، و اگر اوّل آن را معیّن كنند و آخر آن را هنگامی قرار دهند كه میوه آن سال به دست می آید، صحیح است.
(مسأله 2508) باید سهم هر كدام از باغدار و باغبان به طور مشاع، مثل نصف یا ثلث محصول و مانند آن باشد، و اگر قرار بگذارند كه مثلاً صد كیلو گرم از میوه ها مال باغدار و
[417]
بقیّه مال كسی باشد كه كار می كند، معامله باطل است.
(مسأله 2509) باید قرارداد معامله مساقات را پیش از ظاهر شدن میوه منعقد نمایند; بنابر این اگر بعد از ظاهر شدن میوه و پیش از رسیدن آن قرارداد منعقد كنند، صحّت معامله خالی از اشكال نیست، هرچند برای زیاد شدن میوه یا برای سلامت آن كاری مانند آبیاری و سم پاشی انجام دهد.
(مسأله 2510) معامله مساقات در بوته خربزه و خیار و مانند اینها صحیح نیست.
(مسأله 2511) درختی كه از آب باران یا رطوبت زمین استفاده می كند و به آبیاری احتیاج ندارد، اگر به كارهای دیگر مانند بیل زدن و كود دادن محتاج باشد، معامله مساقات در آن صحیح است، ولی چنانچه آن كارها در زیاد شدن یا خوب شدن میوه اثری نداشته باشد، معامله مساقات اشكال دارد.
(مسأله 2512) مساقات عقد لازم است; بنابراین طرفین عقد مساقات با رضایت یكدیگر می توانند معامله را به هم بزنند، و نیز اگر در ضمن خواندن صیغه مساقات شرط كنند كه هر دو یا یكی از آنان حقّ به هم زدن معامله را داشته باشند، مطابق قراری كه گذاشته اند، به هم زدن معامله اشكال ندارد، بلكه اگر در ضمن عقد مساقات شرطی كنند و عملی نشود، كسی كه به نفع او شرط شده می تواند معامله را به هم بزند.
(مسأله 2513) كارهایی نظیر احداث راه آب، دیوار كشی و نصب موتور كه معمولاً در هر سال تكرار نمی شود، در صورتی كه در قرارداد شرط نشده باشد، به عهده مالك باغ می باشد و كارهایی نظیر اصلاح درختان، كندن علف های هرزه و آبیاری كه طبق معمول هر سال تكرار می شوند، در صورتی كه در قرارداد شرط نشده باشد، به عهده باغبان می باشد.
(مسأله 2514) اگر مالك بمیرد، معامله مساقات به هم نمی خورد و ورثه او به جای او هستند.
(مسأله 2515) اگر كسی كه پرورش درختان به او واگذار شده بمیرد، چنانچه در عقد شرط نكرده باشند كه خودش آنها را پرورش دهد و ظاهر كلامشان هم مباشرت آن شخص نباشد، ورثه اش به جای او هستند، و چنانچه خود ورثه عمل را انجام ندهند و اجیر هم نگیرند و اجبار آنان هم ممكن نباشد، حاكم شرع از مال میّت اجیر می گیرد و محصول را بین ورثه میّت و مالك قسمت می كند، و اگر شرط كرده باشند كه خود او
[418]
درختان را پرورش دهد، مساقات باطل می شود.
(مسأله 2516) از هنگامی كه محصول نمایان می شود، باغبان مالك سهمیه خود می گردد، بنابر این چنانچه بعد از آن و قبل از تقسیم بمیرد ـ حتّی اگر مساقات به دلیل شرط مباشرتِ خود عامل باطل شود ـ سهم وی به وارث او منتقل می شود.
(مسأله 2517) اگر شرط شود كه تمام حاصل برای مالك باشد، مساقات باطل است و میوه مال مالك می باشد و كسی كه كار می كند نمی تواند مطالبه اجرت نماید، ولی اگر باطل بودن مساقات به جهت دیگر باشد، مالك باید مزد آبیاری و كارهای دیگر را به مقدار معمول به كسی كه درختان را پرورش داده است بپردازد.
(مسأله 2518) در قرارداد مساقات مباشرت باغبان شرط نیست، بلكه باغبان می تواند برای كارهایی كه باید انجام دهد كارگر بگیرد و یا این كه كسی به طور رایگان به وی كمك نماید مگر این كه مباشرت باغبان در عقد مساقات شرط شده باشد.
(مسأله 2519) اگر زمینی را به دیگری واگذار كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل می آید مال هر دو باشد، این معامله كه آن را «مغارسه» می گویند باطل است، پس اگر درختان مال صاحب زمین بوده، بعد از پرورش هم مال اوست و باید مزد كسی را كه آنها را پرورش داده بدهد، و اگر مال كسی بوده كه آنها را تربیت كرده، بعد از تربیت هم مال اوست و می تواند آنها را بكند، ولی باید گودال هایی را كه به واسطه كندن درختان پیدا شده پر كند و اجاره زمین را از روزی كه درختان را كاشته به صاحب زمین بدهد، و مالك هم می تواند او را مجبور نماید كه درختان را بكند و اگر به واسطه كَندن درخت عیبی در آن پیدا شود، باید تفاوت قیمت آن را به صاحب درخت بدهد و نمی تواند او را مجبور كند با اجاره یا بدون اجاره درخت را در زمین باقی بگذارد.